نیم نگاهی به تاریخ وفلسفه نامگذاری بدخشان

بدخشان که اکنون یکی ازاستانهای افغانستان است در سابق محل بود در اطراف رود آموکه در سال 1885م بین روسیه تزاری وبریتانیا کبیر به دوبخش تقسیم گردید یکی به مرکزیت شهر فیض آباد به امارت افغانستان پیوست ودیگری تحت نام بدخشان روسیه وبعداﱢ منطقه خودگردان بدخشان شوروی به روسیه تعلق گرفت.

بدخشان درموقعیت فعلی اش بالای 70 درجه ، 15 دقیقه و18 ثانیه طول البلدی شرقی و 37 درجه ، 29 دقیقه و50 ثانیه عرض البلدی شمالی در شمال شرق افغانستان موقعیت دارد. این استان که یکی ازاستانهای تاریخی افغانستان امروز خراسان دیروز وآریانای قدیم است از طرف شمال بارودخانه آمویاجمهوری تاجیکستان از جنوب با استانهای پنجشیر ونورستان ازطرف شرق باچترال باکستا وسینک یانگ چین واز طرف غرب با استان تخار هم سرحد است.

درمورد فلسفه نامگذاری بدخشان نظریات متفاوت وجود دارد از جمله محمد حسین یمین درکتاب افغانستان تاریخی مینویسد بدخشان احتمالا از واژه "آسی آن " ( آسی آن نام قومی است از نژاد آریای که در قسمت جنوب شرقی وشمال غربی هند درزمانهای سابق میزیستند ) باپیشوند Pati پهلوی ویا Patis اوستای به معنی سرور وخوجه گرفته شده است که این واژه (Patiasian) به تدریج به بدخشان تبدیل گردیده است.

امادکتر صاحبنظر مرادی در کتاب بدخشان در تاریخ مینویسد:  بدخشان در سانسکریت از ریشه (دکشن – بدکشن – بدخشان)  گرفته شده که معنی اعطای آفریدگار را میدهد.  همچنان دکتر مرادی در جای دیگری بدخشان در تاریخ مینویسد: « بعضا تلفظ قدیمی بدخشان را درمنابع چینی  (Pat – dakts – tang – na) ذکر کرده اند که این تلفظ در ماخذ مصادف است به دوره حاکمیت کوشانیان در سده پنجم میلادی بنام "باداچن" دیده شده است » احتمال این میرود که کلیمه باداچن به مرور زمان به بدخشان تبدیل گردیده باشد.

بدخشان پس از تاسیس دولت جدید تحت قیادت افغانها (پشتونها) تاخانه جنگیهای بین سرداران سدوزای وبارکزای چند باری زیرتسلط این حکومت ها قراگرفته اما بعدازمدت مردم سلحشور این سرزمین مجددا قیام نموده وخود را از زیر تسلط این حکومت ها نجات دادند.

این استان در زمان امارت عبدالرحمن خان که یکی از سیاه ترین دوره های تاریخی معاصر افغانستان است به طور واقعی به سرزمین فعلی افغانستان پیوست وعبدالرحمن خان این به وجود آورنده نفاق ملی ودولت متمرکز فیودالی درافغانستان ظلم های متعددی را بالی مردم این استان رواداشت.

بنابرروایات تاریخی مرکزاین استان درسال 1091ﻫ از منجان به دره جوزون انتقال یافته که همین دره جوزون یا جوزگون بعد از متقل شدن خرقه مبارک حضرت محمد (ص) در سال 1103ﻫ  توسط شیخ محمد ضیا وشیخ محد نیاز درزمان حکمرانی میریاربیک بدخشی بنام فیض آباد مسمی شد. خرقه مبارک در سال 1182ﻫ درزمان زمام داری احمد شاه سدوزای به قندهار انتقال داده شد.

بدخشان که بدنه شمال شرقی افغانستان امروز وباختر کهن راتشکیل میدهد نقش مهیمی رادرشکل دهی تاریخ وتمدن این سرزمین به دوش داشته است ودارای 47403 کیلومترمربع مساحت وبیشتراز 1750000 نفر نفوس میباشد. اکثر باشند گان این استان تاجیکان بوده که از نژار آریای میباشند وبه زبان پارسی دری سخن میگویند. برعلاوه تاجیکان اقوام دیگری چون اوزبیک ، قرغیز ، پشتون وبلوچ در این استان نیز زندگی میکنند.

بدخشان زادگاهی شخصیت های سیاسی وفرهنگی کشود چون: مخفی بدخشی ،  مولانا عبدالله یمگی ، پروفیسور برهان الدی ربانی ، محد طاهر بدخشی ، دکتر عبدالطیف پدرام ، مولانا بحرالدین باعث ، محد ولی خان دروازی ، سمیع حامد ، شجاع خراسانی ، صاحبنظر مرادی ، پرتونادری ، نعمت اله شهرانی ، دکتر محمد ایاز و .... میباشد.

استان بدخشان به شمول مرکزش داری 28 شهرستان بوده که عبارت اند از : بهارستان ، خاش ، شهدا ، وردوج ، زیباک ، اشکاشم ، واخان ، یمگان ، کران ومنجان ، جرم ، کشم ، تگاب کشم ، تیشکان ، ارگو ، شهر بزرگ ، یاوان ، کوهستان ، راغستان ، خواهان ، کوف ، شکی ، نسی ، مامی ، شغنان ، ارغنجخواه ، یفتل پائین و فیض آباد میباشد.

بدخشان داری کوها بلند ورود خانه های خروشان است که کوهای از برف پوشیده در این استان منابع وذخایر آبی فراوانی را درخود جاداده است. این برفها در تابستان آب گردیده ورشته آبهای جاری ودریاچه های را تشکیل میدهند که پس از طی مسافه این شاخه ها باهم یکجا شده ورود خانه های بزرگتر ی را تشکیل میدهد. رودکوکچه که از یکجا شدن دریاهای جرم ، وردوج و زیباک بوجود می آید نقش اساسی را دربلند بردن سطح اقتصاد مردم این استان دارا است. دریا کوکچه همیش در مسیر خود براده ها وذرات طلا را از کوه های سر به فلک این سرزمین سرازیرمیکند که زرشویان ماهر درمناطق مختلیف مسیر این رود بااستفاده از پوست حیوانات وابزارهای زر شوی زرات طلای سرازیر شده را بدست آورده واز آن استفاده میکنند.

دریاهای دیگری چون دریای درایم ، دریاتیشکان ودریا کشم از کوه های سر به فلک این استان سرچمه میگیرد. کوهای سر به فلک این استان عمدتا از کوهای هندو کش شرقی ومرکزی منشعیب میشود. مهیم ترین کوه های این استان عبارت از کوه سگوال ، سفید خرس ، هزار چشمه ، خواجه محمد و ........... بوده وبلند ترین قله هندوکش که بنام بام دنیا یاد میشود دراین استان موقعیت دارد.

محصولات مهیم کشاورزی در این استان عبارت از گندم ، جو ، جواری و ارزن بوده ومیوه های این استان توت ، چهار مغز ، بادام ، بسته وغیره  میباشد. بدخشان در سروده های شاعران بخاطر لعل خود مشهور است چون در این استان معادن لعل ، لاجورد ، زمرد ، فیروزه وطلا وجود داشته که دارای شهرت جهانی است.

مهیم ترین معدن طبعی آن دریمگان لاجورد به حجم 300 کیلومتر طول و 47 کیلومتر عرض موجود بوده و بررسی های اخیرکه در مورد نفت افغانستا صورت گرفته  این استان را دارای ذخایری بزرگی نفتی به اثبات رسانده است وبزرگترین معدن طلای آن در چهل گان شهر، شهر بزرگ موقعیت دارد.