سخنی چند پیرامون نوروز

 

برپای مراسم و وتجلیل جشن ها بیانگر هویت ملی ، فرهنگی  و تاریخی اقوام وملیت ها ست واین جشن ها ، علایق ، سلیقه ها و تعلقات قومی آن دیار را به نمایش میگذارد. نوروز باستان که یکی از سنت های با ارزش سرزمین های آریایی نشین (افغانستان ، تاجکستان ، ایران ...) است یکی از این جشن های میباشد که بخشی از هویت فرهنگی وتاریخی آریائیان را به نمایش میگذارد یعنی عمر این فرهنگ برابر است به درازای عمر اقوام آریایی. نظر به رویات اساطیره آریائیان در در زندگی باستانی خویش دارای دوفصل سرما وگرما بودند که در آغاز این فصل ها جشن برگذار میکردند. یکی از این مراسم که در آغاز فصل سرما برگذار میشد برابر بود با 21 ام میزان (مهرماه) و بنام جشن مهرگان یاد میشد که مسعود سعد سلمان در این مورد گفته است

روز مهر و ، ماه مهر و جشن فرخ مهرگان

مــهر بفزا! ای نگار مــهر چــهر ، مــهربان

وجشن دیگری آنها مصادف بود به نخستین روز های فصل گرما که حال به جشن نورز شهرت دارد. پژوهشگران وسخن پردازان نوروز را به جمشید شهریار بزرگی سلسله پیشدادی نسبت داده و آن را نورزو جمشیدی گفته اند ودر مورد فلسفه نورز روایات مختلف وجود دارد در برخی از منابع آمده است که در این روز چمشید یما نخستین پادشاه آریائیان نیشکر را یافت ومردم از پیدایش نیشکر شگفت زده شدند وجمشید دستور داد تا از شهد آن شکر آماده کنند و بر مردم توزیع کنند از این روز این روز را نوروز یا روز نو نامیدند .  اما در بعضی از منابع آمده است که اهریمن بلای خشکسالی وقحطی را برزمین فرونشاند وباد را از وزش انداخت ونزدیک بود عالم دچار فساد شود چمشید به امر خداوند (ج) بر جنگ با اهریمن پرداخت و در پایان اورا شکست داد و با شکست اهریمن قحطی و خشکسالی از روی زمین دور شد ومردم این روز را روز نو ویا نوروز نامیدند.

مجله فرهنگ آریانا با نقل از گفته های فردوسی شاعر توانای زبان پارسی در مورد نورز چنین نبشته است. « جمشید بعد از یک سلسله اصلاحات اجتماعی، بر تخت زرین نشست و فاصله بین دماوند تا بابل را در یک روز پیمود و آن روز ( روزهرمزد) از فروردین ماه بود. ( هرمزد روز اول فروردین را می گفتند) چون مردم این شگفتی از وی بدیدند جشن گرفتند وآن روز را "نوروز" خواندند »...

 ابوریحا بیرونی در مورد نوروز گفته است « نوروز از رسم های پارسیان است و نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت آن را "روزنو" یاد کرده اند، زیرا که پیشانی سال نو است و آنچه از پس او است، از این پنج روز همه جشن هاست ». واما ابن البخی در فارسنامه در مورد نوروز نوشته است : « پس (جمشید) بفرمود تا جملۀ ملوک و اصحاب اطراف و مردم جهان به اصطخر حاضر شوند چه جمشید در سرای نو بر تخت خواهد نشستن و جشن ساختن. و همگان بر این میعاد آنجا حاضر شدند؛ و طالع نگاه داشت و ان ساعت که شمس به درجۀ اعتدال ربیعی رسید وقت سال گردش، در آن سرای به تخت نشست و تاج بر سر نهاد و همۀ بزرگان جهان در پیش او بایستادند و جمشید گفت: بر سبیل خطبه که ایزد تعالی ارج و بهاء ما تمام گردانید و تأیید ارزانی داشت و در مقابله این نعمت‌ها بر خویشتن واجب گردانیدیم که با رعایا عدل و نیکوئی فرمائیم ـ چون این سخنان بگفت همگان او را دعای خیر گفتند و شادی‌ها کردند و آن روز جشن ساخت و نوروز نام نهاد و آن سال باز نوروز آئین شد ـ و آن روز هرمز از ماه فروردین بود و در آن روز بسیار خیرات فرمود و یک هفته متواتر به نشاط و خرمی مشغول بودند.»

بنابر رویات تاریخی در نوروز رویدادهای مهیم رخ داده است. بنابر گفته دکتر صاحبنظر مراد در کتاب ( آریا نا و آریائیان ) بانقل قول از اما جعفر صادق « نوروز روز است که جبرئیل بر پیامبر اسلام (ص) نازل شده است و این روز روز است که حضرت ابراهیم (ع) بت ها را شکست». به گفته همین منبع « در نوروز کشتی نوح از طوفان بلاجست و برکوه جودی نشست ، در همین روز حضرت موسی کلیم الله از بارگاه ایزید یکتاه وحی گرفت ، حضرت عیسی ابن مریم در نوروز به پیامبری مبعوث شد ، در همین روز حضرت سلیمان (ع) انگشتر خود را که راز حشمت و حکمت او بود پس از چهل روز یافت».

نوروز در طول زندگی چندین هزار ساله خود فرازو فرود های زیادی را پشت سر گذاشته و از همه دیگرگونیها مصیبت ها گذشته و عنعنات را باخود برما آورده است و این دیگر گونیها قادر نشده اند این سنت والا را با ارزشها  و عنعناتش در گودال فراموشی بیندازد. نورز آریائیان دارای رسم و رواجها و عنعنات مختلف است. ابوریحان بیرونی روز ششم ماه حمل ( فروردین ماه ) را بنام نورزو خاصه یاد کرده وبه رسم چون آب پاشان اشاره میکند که در این روز سحر گاه مردم از خواب برخواسته و بر سر و روی یکدیگر آب پاش میدادند چنانچه که میگوید.

بود آب پاشان به رسم عجم  ...  که کسرا شگون کرده بودست جم

و از رسم های دیگری نوروزی میتوان به گلا ب افشانی و عمده ترین آن هفت سین که به هفت میوه نیز شهرت دارد اشاه کرد کا در مورد هفت سین در برخی منابع چنین آمده است. آریائیان در تمامی روزهای فروردین خانه های خود را چراغانی کرده و چوب های خوشبو می سوزانند و شمع ها را روشن نگاه میدارند و خوانچه ای پهن می کنند که بر آن هفت چیز که نامشان با حرف ِسین شروع شده باشد میگذارند (هفت سین) مانند:

سبزه: نمودار ِگلهای زیبا و زینتی، سرسبزی و خرمی

سرکه: نماد شادی (میوه درخت تاک در ایران، میوه شادی خوانده میشد)

سمنو: از جوانه ی گندم، نمود رویش و برکت

سیب: میوه ای بهشتی و نماد زایش

سیر : نگهبان سفره (در اکثر فرهنگ های آریائی برای سیر نقش محافظت کننده از شر قائل بودند)

سماق: نماد مزه زندگی

سنجد: بوی برگ و شکوفه ی آن محرک ِعشق و دلباختگی است.

سکه: موجب برکت و سرشاری کیسه

نوروز در تاریخ دوره اسلامی نیز برخلاف دیدگاه طالبانه ای برخی از تندروان کا آنرا جشن آتش پرستان میگویند از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و این جشن ملی آریا ئیان نه تنها خلاف ارزشهای اسلامی نیست بلکه با ارزشهای اسلامی عجین شده است. واگر به تاریخ بنگریم برخلاف باور های متحجرانه نوروز ستیزان بسیاری از شخصیت های توانای اسلامی که تاریخ اسلام به آنها افتخار میکند نه تنها نوروز را تکفیر نکرده اند بلکه آنرا به حیث جشن رستاخیز طبیعت تجلیل کرده و آنرر جشن طبیعت خوانده اند.

به قول دکتر مرادی نوروز ستیزان در حرام خواندن وتکفیر کردن این جشن بزرگ اهداف دیگری را دنبال میکنند « نوروز ستیزاد در اصل اهداف دیگری را در جهت ستیز با هویت تاریخی و فرهنگی آریائیان که نوروز رکن مهیم در این حلقه به شمار میرود استقامت میدهند. وبرای اجرای این مقصد حتی از دین هم میخواهند استفاده کنند و بر ضد آن مجوز شرعی بسازند. علمای دینی به سنتها ی ارزشمند مردم ورسمها هستی ساز آنها احترام دارند»

برخلاف باورهای این هویت ستیزان اکثر از شخصیت های اسلامی ما موریت های خود را در این روز آغاز کرده اند چنانچه بنا بر روایات تاریخی حضرت علی (ک) در 29 ام حوت بر تخت خلافت جلوس کرده است واین شعر کاشف این موضوع را واضح تر میسازد.

نــوروز رســـید عیر اکـبر گــردید ... بر گــرد سـرسـاقی کــوثر گــردید

امروز علی نشست بر تخت نبی ... زانست که روز وشب برابر گردید

وهمچنان ناجی بشریت حضرت محمد (ص) به قول ابوریحا بیرونی در کتاب ( آثارالباقیه ) در مورد نوروز چنین خوشبینی داشت.  « عبدالصمد بن علی از جد خود روایت کرده است که: در نوروز جام سمین پر از حلوا بود برای پیامبر (ص) آوردند وآنحضرت پرسید که این چیست؟ گفتند عید بزرگ آریائیان است. حضرت محمد (ص) فرمود: آری در این روز بود که خداوند (ج) عسکره را زنده کرد. پرسیدند عسکره چیست؟ آنحضرت پاسخ داد: عسکره هزاران مردم بودند که از ترس مرگ ترک دیار کرده بودند وسر به بیابانها نهادند و خداوند به آنان گفت بمیرید مردند و پس آنها را زنده کرد و ابرها را امر فرمود که بر آنها ببارند از این روست که پاشیدند آب در این روز رسم شده است. سپس از حلوا تناول کرد وجام را میان اصحاب خود تقسیم کرد و فرمود: کاش هر روز برما نورز باد »

بنابر گفته های که در بالا باد آور شدیم نورز باستان نه تنها با ارزشهای اسلامی مخالف نیست بلکه این روز، روز آشتی دهنده پیروان آئینهای مختلف دینی در بخش بزرگ از قاره آسیا است. آخر چگونه میتوان نوروز را تکفیر کرد که ناجی بشریت در مورد آن گفته است «هر روز بر ما نوروز باد».

هر روزتان نوروز        ****    نوروزتان بهروز    ****   بهروز تان پیروز